Στις 28 Ιουνίου του 1914 ο Αρχιδούκας της Αυστρίας Φραγκίσκος Φερδινάνδος δολοφονείται στο Σεράγεβο από το Σέρβο φοιτητή Γκαβρίλο Πρίντσιπ, ενέργεια που έγινε η αφορμή για την έναρξη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου.
Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος έγινε γνωστός και ως Μεγάλος Πόλεμος, καθώς ήταν η πρώτη γενικευμένη πολεμική σύγκρουση στην οποία πήραν μέρος όλες οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις, αλλά και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Ήταν η πρώτη φορά που η ανθρωπότητα έζησε μία τόσο διευρυμένη σύγκρουση που κόστισε περισσότερες από 18 εκατομμύρια ζωές! Τι ήταν αυτό που πυροδότησε έναν τόσο καταστροφικό πόλεμο που κράτησε τέσσερα ολόκληρα χρόνια (1914 – 1918); Οι βαθύτερες αιτίες του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου βρίσκονται στις οικονομικές συνθήκες της εποχής και στην ανάγκη πολλών κρατών να επεκτείνουν τα εδάφη τους, ώστε να εξασφαλίσουν πρώτες ύλες και νέες αγορές.
Για παράδειγμα, η οικονομική ανάπτυξη της Γερμανίας χάρη στην εξέλιξη της βιομηχανίας, οδήγησε στον ανταγωνισμό με την Αγγλία ως προς το μονοπώλιο νέων αγορών που θα διοχέτευαν τα προϊόντα τους. Η Γαλλία, από την άλλη, ήθελε να ανακτήσει τα χαμένα εδάφη της, την Αλσατία και τη Λωραίνη, που είχαν περάσει στα χέρια της Γερμανίας. Επίσης, η παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχε οδηγήσει στη δημιουργία διαφόρων μικρών κρατών στα Βαλκάνια. Η Αυστροουγγαρία λοιπόν, ανταγωνιζόταν με τη Ρωσία για το ποια θα επικρατούσε στην περιοχή. Κι όλα αυτά βέβαια, ενώ η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν το έβαζε κάτω και ήθελε να ανακτήσει τα χαμένα εδάφη της.
Είναι αντιληπτό πως τα κράτη ήταν έτοιμα για πόλεμο. Το μόνο που έλειπε ήταν μία αφορμή. Δεν άργησε να δοθεί. Στις 28 Ιουνίου του 1914, ένας Σέρβος φοιτητής δολοφόνησε τον διάδοχο του θρόνου της Αυστρίας και τη σύζυγό του, στο Σεράγεβο. Αμέσως, η Αυστροουγγαρία κήρυξε πόλεμο στη Σερβία.
Η Ελλάδα στον πόλεμο
Ήταν 10 το πρωί της 29ης Μαΐου του 1917. Ολόκληρος ο κόσμος βρισκόταν παρασυρμένος στη δίνη ενός μεγάλου πολέμου που έμεινε στην ιστορία ως ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και μέσα σ’ αυτή τη δίνη η μικρή Ελλάδα βίωνε το δικό της δράμα. Εκείνη ακριβώς τη μέρα και ώρα ο Έλληνας πρωθυπουργός Αλέξανδρος Ζαΐμης ανέβαινε στο γαλλικό θωρηκτό «Μπρουίζ», που ήταν ελλιμενισμένο στον Πειραιά, για να συναντήσει τον Σαρλ Σελεσίν Ζονάρ, ύπατο αρμοστή των αυτοανακηρυσσόμενων «Προστάτιδων Δυνάμεων» της Ελλάδας (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία), ύστερα από πρόσκληση του τελευταίου.
Η συνάντηση των δύο ανδρών υπήρξε σύντομη και ο εκπρόσωπος των τριών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων της εποχής, που τύγχανε να είναι και οι κύριες δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ, του ενός εκ των δύο αντιμαχόμενων στρατοπέδων, δεν έδειχνε να έχει καιρό για χάσιμο. Χωρίς καθυστέρηση, επέδωσε στον Έλληνα πρωθυπουργό μια άκρως προκλητική τελεσιγραφική διακοίνωση, η οποία έλεγε:
«Κύριε πρόεδρε,
αι προστάτιδες της Ελλάδος Δυνάμεις, απεφάσισαν ν’ αποκαταστήσουν την ενότητα του Βασιλείου, χωρίς να θίξουν τας μοναρχικάς συνταγματικάς διατάξεις, ας έχουσιν εγγυηθή εις την Ελλάδα. Επειδή η Αυτού Μεγαλειότης ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος παρεβίασε, προφανώς εξ ιδίας πρωτοβουλίας το Σύνταγμα, του οποίου εγγυήτριαι τυγχάνουν η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και η Ρωσία, έχω την τιμή να δηλώσω εις την Υμετέραν Εξοχότητα, ότι ο Βασιλεύς απώλεσε την εμπιστοσύνην των Προστατίδων Δυνάμεων και ότι αύται, θεωρούσιν ότι απηλλάγησαν των έναντι αυτού υποχρεώσεων, αίτινες απορρέουσιν εκ των δικαιωμάτων της προστασίας αυτών. Εχω επομένως ως αποστολήν, επί τω σκοπώ αποκαταστάσεως της συνταγματικής νομιμότητος, να αξιώσω την παραίτησιν της Α.Μ. του Βασιλέως Κωνσταντίνου, όστις θέλει υποδείξει μεταξύ των κληρονόμων του, εν συμφωνία με τας Προστάτιδας Δυνάμεις, τον Διάδοχον Αυτού. Είμαι υποχρεωμένος να ζητήσω απάντησιν εντός προθεσμίας είκοσι τεσσάρων ωρών. Δεχθήτε παρακαλώ Κύριε τη διαβεβαίωσιν της εξόχου προς Υμάς εκτιμήσεως ΖΟΝΝΑΡ».
Μετά την επίδοση της τελεσιγραφικής διακοίνωσης ο Ζονάρ ξεκαθάρισε προφορικώς στο Ζαΐμη ότι οι Προστάτιδες Δυνάμεις δε θα δέχονταν ως αντικαταστάτη του Κωνσταντίνου το διάδοχο Γεώργιο κι ότι αν η ελληνική κυβέρνηση προέβαλε αντίσταση αρνούμενη να συμμορφωθεί με τις ανωτέρω απαιτήσεις τους, δε θα δίσταζαν να μεταβάλουν την Αθήνα σε σωρό ερειπίων.
Χωρίς αμφιβολία η κατάσταση ήταν κάτι παραπάνω από δύσκολη για το μονάρχη της Ελλάδας, πολύ περισσότερο που η χώρα εδώ και πολύ καιρό ήταν χωρισμένη σε δύο στρατόπεδα. Έτσι το απόγευμα της ίδιας ημέρας συνήλθε το Συμβούλιο του Στέμματος με τη συμμετοχή πρώην πρωθυπουργών και των αρχηγών των κομμάτων της Βουλής και μετά από δίωρη συνεδρίαση αποφάσισε την αποδοχή των όρων της τελεσιγραφικής διακοίνωσης του Ζοννάρ, την αποχώρηση δηλαδή από την Ελλάδα, χωρίς να παραιτηθεί, του Βασιλέως Κωνσταντίνου και την τοποθέτηση στη θέση του στο θρόνο του γιου του Αλέξανδρου. Τις αποφάσεις αυτές μετέφερε προς τον Ζονάρ με επιστολή του, το ίδιο βράδυ, ο πρωθυπουργός Αλ. Ζαΐμης.
Στις 16/29 Αυγούστου του 1916 ξέσπασε στη Θεσσαλονίκη Βενιζελικό κίνημα το οποίο βεβαίως κατάφερε να επικρατήσει με τις γαλλικές λόγχες. Λίγο αργότερα στη συμπρωτεύουσα έφτασε ο ίδιος ο Βενιζέλος και το Οκτώβριο του ιδίου έτους σχημάτισε κυβέρνηση. Η κυβέρνηση του Βενιζέλου δεν άργησε να δώσει πλήρη διαπιστευτήρια στις δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ αφού στις 24 Νοέμβρη 1916 κήρυξε τον πόλεμο κατά τη Γερμανίας.
Το διεθνές πρακτορείο θα έσπαγε κάθε ρεκόρ γκάφας,
«Το αποτέλεσμα του Grand Prix ιπποδρομιών του Παρισιού: 1. Σεράγεβο, 2. Φέρντιναντ, 3. δολοφονήθηκε». Αυτό το… ιστορικό τηλεγράφημα παραλίγο να φύγει από το Reuters μετά από τη δολοφονία του Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου της Αυστρίας. Και το διεθνές πρακτορείο θα έσπαγε κάθε ρεκόρ γκάφας, χάνοντας την είδηση για το περιστατικό που αποτέλεσε την αφορμή για το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο αρχισυντάκτης που δέχθηκε την κλήση από το Σεράγεβο για τη διπλή δολοφονία του διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγαρίας και της συζύγου του, Σοφίας, από έναν νεαρό Βόσνιο ακτιβιστή, περίμενε τα αποτελέσματα του Grand Prix που γινόταν στο Παρίσι. Έτσι, όταν τα νέα της δολοφονίας έφτασαν μέσω τηλεφώνου στο Λονδίνο από τη γαλλική υπηρεσία του Reuters, διαβάζοντάς τα ο αρχισυντάκτης υπόθεσε ότι επρόκειτο για το αποτέλεσμα της κούρσας. Την τελευταία στιγμή όμως ένας υφιστάμενός του έσωσε τον αρχισυντάκτη- αλλά πάνω από όλα την αξιοπιστία και την εγκυρότητα του διεθνούς πρακτορείου. Εκείνος διάβασε λίγο πιο προσεκτικά το μήνυμα που εκείνη την ώρα μεταδιδόταν στους συνδρομητές του πρακτορείου: «Το αποτέλεσμα του Grand Prix στο Παρίσι σήμερα το απόγευμα ήταν: 1 Σεράγεβο, 2 Φέρντιναντ, 3 δολοφονήθηκε», ανέφερε αυτό. Αμέσως, διέκοψε τη μετάδοση και ετοίμασε νέο κείμενο, με τη σωστή είδηση. Το αρχικό μήνυμα δεν δημοσιεύθηκε σε καμία εφημερίδα, κάτι που η ιστοσελίδα αποδίδει στο γεγονός ότι η είδηση του θανάτου του Αρχιδούκα και της συζύγου του επισημοποιήθηκε στις 10:30 π.μ. ώρα Λονδίνου, το πρωί της Κυριακής. Αν αυτό είχε συμβεί οποιαδήποτε άλλη ημέρα της εβδομάδας, το τηλεγράφημα του Reuters θα είχε τυπωθεί αυτολεξεί στα απογευματινά φύλλα. Τις Κυριακές όμως δεν τυπώνονται απογευματινές εφημερίδες.
Γράφει ο Τάκης Κάμπρας
