7ο Επεισόδιο: «Κρητική Πολιτεία»
Το Κρητικό ζήτημα που αποτελεί μέρος του ευρύτερου ανατολικού ζητήματος μετά την επανάσταση του 1821, με αλλεπάλληλες εξεγέρσεις και αναταραχές μέχρι την ένωση με την Ελλάδα το 1913, χωρίζεται σε δυο αδρές περιόδους: από το 1830 ως το 1897 με την παραχώρηση καθεστώς ειδικών προνομίων ημιαυτονομίας και κατόπιν έως το 1913 και την οριστική ένωση με την Ελλάδα.
Την κατεύθυνση αυτή, κομβικό, κυρίως, ρόλο διαδραμάτισαν η έκδοση, το 1868, του Οργανικού Νόμου, κειμένου προγενέστερου συνταγματικού χαρακτήρα, στον βαθμό που περιλάμβανε θεμελιώδεις διατάξεις για την άσκηση της νομοθετικής και της εκτελεστικής εξουσίας, η Σύμβαση της Χαλέπας, το 1878, ιστορικής συμφωνίας μεταξύ της Οθωμανικής κυβέρνησης και της Επαναστατικής Συνέλευσης των Κρητών, της οποίας, ωστόσο, οι διατάξεις δεν εφαρμόσθηκαν, καθώς και η επανάσταση του Θερίσου, το 1905.
Είχε προηγηθεί, στις 3 Νοεμβρίου του 1898, η αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων από την Κρήτη, τερματίζοντας έτσι μια κατοχή 253 ετών, ο ορισμός του πρίγκιπα Γεωργίου, ως ύπατου αρμοστή της αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας και η εκλογή από τη Συνέλευση των Κρητών επιτροπής με αποστολή τη σύνταξη κανονισμού του προσωρινού πολιτεύματος του νησιού, που με τη συμμετοχή του Ε. Βενιζέλου, επεξεργάστηκε το εκπόνησε το «Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας», το οποίο εγκρίθηκε κατόπιν από τη Συνέλευση (1899).
Η αυταρχική, ωστόσο, πολιτική του Πρίγκιπα Γεωργίου ως ύπατου αρμοστή της Κρήτης, οδήγησε τελικά, το 1905, στην εκδήλωση επανάστασης με επικεφαλής τον Ε. Βενιζέλο, στο χωριό Θέρισο, απαιτώντας αντικατάσταση του πρίγκιπα Γεωργίου, η οποία πραγματοποιήθηκε με τον διορισμό του Αλέξανδρου Ζαΐμη, καθώς και εκπόνηση νέου Συντάγματος. Το νέο Σύνταγμα (1907) καθιέρωνε την αρχή της δεδηλωμένης, μείωσε τις εξουσίες του Ύπατου Αρμοστή και ενίσχυσε τον κοινοβουλευτισμό. Εν τω μεταξύ, το αίτημα του κρητικού λαού για ενσωμάτωση στην Ελλάδα, που γινόταν ολοένα και πιο επιτακτικό, είχε ως αποτέλεσμα την έκδοση Ψηφίσματος από τη Βουλή με το οποίο κηρυσσόταν η Ένωση (1908), η οποία, ωστόσο, πραγματοποιήθηκε επίσημα, μετά από την ταραγμένη πενταετία που ακολούθησε, το 1913.
