Ό πρώιμος 19ος αιώνας σηματοδοτείται από την κατάρρευση της Γαλλικής Επανάστασης και το τέλος της Ναπολεόντειας κυριαρχίας στην Ευρώπη.
Μετά την ήττα του Ναπολέοντα το 1814, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις επανέφεραν το Παλαιό καθεστώς και επέβαλαν την αρχή της Νομιμότητας, μέσα από τις διαδικασίες του Συνεδρίου της Βιέννης. «Το συνέδριο της Βιέννης το 1815, επεδίωξε να σταματήσει τις αναταραχές που προκάλεσε η Επανάσταση και οι ναπολεόντειες κατακτήσεις. Ταυτόχρονα επικύρωσε ορισμένες συνοριακές τροποποιήσεις και κάποιες πολιτικές αλλαγές που είχαν επέλθει κατά την διάρκεια του προηγούμενου αιώνα». .(Jerzy W. Borejsza στο Αρβελέρ-Aymard 2003:207)
Με πρωτοβουλία του τσάρου Αλέξανδρου, η Αυστρία, η Πρωσία και η Ρωσία, δημιούργησαν την Ιερά Συμμαχία -έναν διακρατικό συνασπισμό- με σκοπό την ανατροπή εκδήλωσης των επαναστατικών κινημάτων στην Ευρώπη.
Όμως παρά τις προσπάθειες των συντηρητικών κυβερνήσεων να διατηρήσουν την πολιτική σταθερότητα, η γηραιά ήπειρος από το 1815 έως το 1848 συνταράσσεται από νέα επαναστατικά κινήματα, ενάντια στο καθεστώς της συντήρησης και της παλινόρθωσης στην Ευρώπη.
Οι κύριες αντιπολιτευτικές τάσεις μετά το 1815 ήταν τρεις.
Η μετριοπαθής φιλελεύθερη (των μεγαλοαστών και των φιλελεύθερων αριστοκρατών).
Η ριζοσπαστική δημοκρατική (των μικροαστών, μικροεπιχειρηματιών και των δυσαρεστημένων διανοούμενων).
Η σοσιαλιστική (της νέας βιομηχανικής εργατικής τάξης).
ΟΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ 1820
Το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, βρίσκει μια Ευρώπη στην οποία η πλειοψηφία του λαού βρίσκεται παγιδευμένη στην ανέχεια, τον αναλφαβητισμό και την πολιτική άγνοια. Οι συντηρητικές δυνάμεις, έχουν αναλώσει πάνω από δύο δεκαετίες στη μάχη εναντίον της Γαλλικής Επανάστασης και στόχος τους τώρα είναι να αποτρέψουν μία δεύτερη επανάσταση κι ένα γενικό λαϊκό ξεσηκωμό. Όμως σε μια περίοδο με τόσο γρήγορες κοινωνικές αλλαγές, τόσο οξείες οικονομικές και κοινωνικές δυσαρέσκειες και με δεδομένη την ανεπάρκεια των πολιτικών συστημάτων που είχαν επιβληθεί στην Ευρώπη, τα επαναστατικά ξεσπάσματα είναι αναπόφευκτα. Οι εξεγέρσεις της περιόδου είναι κυρίως καρμποναρικού χαρακτήρα. Οι Καρμπονάροι αποτελούσαν ένα ιδεολογικό συνοθύλευμα με κοινό χαρακτηριστικό την απέχθεια προς την αντίδραση και εμφανίστηκαν κυρίως στην Ιταλία, Γαλλία, Ελλάδα και Ρωσία στις αρχές της δεκαετίας του 1820.
Το πρώτο κύμα επαναστάσεων περιορίζεται κυρίως στη Μεσόγειο με επίκεντρο την Ισπανία, την Νάπολη και την Ελλάδα.
Στην Νάπολη το 1821 ο Αυστριακός στρατός εισέβαλλε καταργώντας το Σύνταγμα και αποκαθιστώντας τον Μονάρχη. Στην Ισπανία το φιλολαϊκό κίνημα καταστέλλεται βίαια όταν η Γαλλία των Βουρβόνων στέλνει στρατεύματα.
Η επιτυχία της Ελληνικής επανάστασης (οφείλεται κυρίως στο ότι κατάφερε να πάρει τη μορφή λαϊκής εξέγερσης και εν μέρει λόγω της ευνοϊκής διπλωματικής κατάστασης) το 1821, έθεσε σε σοβαρή δοκιμασία το σύνολο της Ιεράς Συμμαχίας κι έγινε πηγή έμπνευσης του διεθνούς φιλελευθερισμού.
ΟΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ 1830
Το 1830 σηματοδοτεί έναν έντονος εθνικισμός, που εκφράζεται μέσα από την ίδρυση των εθνικών εταιρειών και των νέων εθνικών κρατών, όπως της Ελλάδας και του Βελγίου. «Λίγα χρόνια αργότερα η ορμή των φιλελεύθερων κι εθνικών κινημάτων που γεννήθηκαν από τη διαρκή εξάπλωση των ιδεών της Γαλλικής επανάστασης θα άνοιγε ένα πρώτο ρήγμα στο ευρωπαϊκό σύστημα που είχε εδραιωθεί την επαύριο της συντριβής των ναπολεόντειων στρατιών». (Bernstein-Milza 1997: 28)
Το δεύτερο επαναστατικό κίνημα εκδηλώθηκε το 1830 στην επαναστατική πρωτεύουσα της Ευρώπης, το Παρίσι. Η δυναστεία των Βουρβόνων που επανήλθε στο θρόνο μετά την παρέμβαση ξένων δυνάμεων, απέτυχε να ελέγξει τους διψασμένους για εκδίκηση και αποζημιώσεις οπαδούς της μοναρχίας. Η Λευκή Τρομοκρατία των Ultras, εκκαθάρισε παλιούς αντιπάλους συλλαμβάνοντας και εκτοπίζοντας. Ο ηγέτης τους, κόμης ντ΄Αρτουά, ανέβηκε στο θρόνο το 1824, λαμβάνοντας σειρά μέτρων προς όφελος της αριστοκρατίας και του κλήρου, προκαλώντας την έντονη λαϊκή δυσαρέσκεια. Η διάλυση της βουλής και η διεξαγωγή εκλογών οδήγησε στην ενίσχυση της φιλελεύθερης αντιπολίτευσης, προκαλώντας την αντίδραση του Βασιλιά ο οποίος τάχθηκε υπέρ των γαιοκτημόνων σε βάρος των βιομηχάνων και των ελεύθερων επαγγελματιών, προκαλώντας τις αντιδράσεις των αστών. Οι αναταραχές στο Παρίσι πυροδότησαν ένα εθνικοαπελευθερωτικό επαναστατικό κίνημα στο Βέλγιο, που οδήγησε στην θέσπιση φιλελεύθερων θεσμών και την ανεξαρτησία της χώρας.
Εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα είχε και η επανάσταση στην Πολωνία, χωρίς όμως επιτυχία και με αποτέλεσμα την επικράτηση της συνταγματικής μοναρχίας.
Στα τέλη του 1830 ξέσπασαν επαναστατικά κινήματα στην Ιταλία και την Γερμανία, επίσης αποτυχημένα. Αντίστοιχα κινήματα έγιναν στην Ισπανία και την Πορτογαλία.
Στην Βρετανία, η ύφεση της βιομηχανικής παραγωγής, τα χαμηλά ημερομίσθια, η ανεργία, οι κακές σοδειές και οι υψηλές τιμές των τροφίμων, προκάλεσαν κοινωνική δυσαρέσκεια, πυροδοτώντας τον αγώνα των αστών για κοινοβουλευτική μεταρρύθμιση με αναδιοργάνωση των εκλογικών περιφερειών που εκπροσωπούνται από τα βιομηχανικά κέντρα. Οι αιτίες των επαναστατικών κινημάτων ήταν κυρίως η δυσαρέσκεια για την πολιτική διακρίσεων σε βάρος των μη προνομιούχων, καθώς και η επιβολή εξοντωτικών φόρων. Στη Γαλλία μεγάλο επίσης ρόλο έπαιξε και η αντίδραση στη Λευκή Τρομοκρατία των Ultras που υποστήριξαν οι Βουρβόνοι. «Το δεύτερο επαναστατικό κύμα του 1830 ήταν συνεπώς, πολύ σοβαρότερη υπόθεση από του 1820. Στην ουσία σημαίνει την οριστική ήττα της αριστοκρατίας από τις αστικές δυνάμεις στη δυτική Ευρώπη».(Hobsbawm 2002:163).
ΟΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ 1848
Το τρίτο επαναστατικό κύμα, ήταν απόρροια της παρατεταμένης οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης στην Ευρώπη. Τα κίνημα ξέσπασε αρχικά στην Γαλλία και επεκτάθηκε στην Ιταλία, στα Γερμανικά κράτη και αλλού.
Τα επαναστατικά κινήματα της περιόδου είχαν τον χαρακτήρα μαζικής, αυθόρμητης και παγκόσμιας λαϊκής επανάστασης, μια πραγματική «άνοιξη των λαών» κατά τον Hobsbawm.
Όλα τα επαναστατικά κινήματα χαρακτηρίζονταν από έντονο εθνικισμό και φιλελευθερισμό καθώς και από την βαθιά αμφισβήτηση του συντηρητισμού. Τα βασικότερα αίτια των επαναστατικών κινημάτων του 1848 ήταν η βαθμιαία πτώση του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών τάξεων, η παρακμή της αγροτοβιομηχανικής οικονομίας, η ανεργία, τα χαμηλά ημερομίσθια, η πτώση των τιμών των τροφίμων, οι κακές σοδειές, τα ανεπτυγμένα δίκτυα αγορών, η αύξηση της φορολογίας, η στράτευση, και οι ρυθμίσεις για την χρήση των δασών.
Η σπίθα της επανάστασης άναψε για ακόμη μια φορά στην Γαλλία όπου οι επαναστατημένοι αστοί διεκδικούν καθολικό δικαίωμα ψήφου, δικαίωμα στην εργασία, επαναλειτουργία των εθνικών εργαστηρίων και λύση στο πρόβλημα της ανεργίας. Μετά την παραίτηση του Βασιλιά δημιουργείται σύγκρουση ανάμεσα στους μετριοπαθείς και ριζοσπάστες φιλελεύθερους, με αποτέλεσμα την ήττα των δευτέρων. Το εξαγριωμένο πλήθος των εργατών εξεγέρθηκε ενάντια στους αστούς με αφορμή το κλείσιμο των εθνικών εργαστηρίων, σε μια ταξική σύγκρουση που έλαβε τέλος με την εκλογή του Λουδοβίκου Ναπολέοντα και την επιβολή μοναρχίας.
Το παράδειγμα της Γαλλίας ακολούθησαν κι άλλα κράτη.
Στην Αυστρία γίνεται λαϊκή εξέγερση με τη συμμετοχή στρατιωτών η οποία ανάγκασε σε εξορία τον Μέτερνιχ και οδήγησε στην παραχώρηση Συντάγματος.
Η διαμάχη μεταξύ μετριοπαθών και φιλελεύθερων οδήγησε στην καταστολή της εξέγερσης, όχι όμως πριν δώσει το έναυσμα για εθνικιστικές εξεγέρσεις κατά της Αψβουργικής μοναρχίας.
Ανάλογα κινήματα έγιναν στην Γερμανία όπου οι φιλελεύθερες και εθνικές βλέψεις, διαμόρφωσαν ένα ισχυρό ενωτικό κλίμα. Από αντιπροσώπους όλων των Γερμανικών Κρατιδίων αποφασίστηκε η εκλογή συντακτικής συνέλευσης που όμως σύντομα διασπάστηκε ανάμεσα στους υποστηρικτές της «Μεγάλης» και της «Μικρής» Γερμανίας. Η κατάληξη ήταν αρνητική για τους Γερμανούς και οι προσπάθειες των Γερμανικών κρατών για ενοποίηση απέβησαν τελικά άκαρπες.
Όλα τα επαναστατικά κινήματα του 1848 απέτυχαν. Οι λόγοι ήταν η έλλειψη συνοχής και ενιαίων στόχων, οι διαφωνίες μεταξύ ριζοσπαστών και συντηρητικών φιλελεύθερων και ο φόβος της έκτασης των λαϊκών εξεγέρσεων.
Οι συνέπειες των επαναστατικών κινημάτων του 1848 ήταν η κατάργηση της δουλοπαροικίας και άλλων φεουδαρχικών θεσμών στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, καθώς και η εγκαθίδρυση συστημάτων συνταγματικής διακυβέρνησης.
«Οι επαναστάσεις του 1848 αποτέλεσαν καμπή στην ευρωπαϊκή ιστορία, αφού ανέδειξαν την ταξική αντιπαλότητα μεταξύ εργατών και αστών ως την κύρια μορφή κοινωνικής αντιπαράθεσης, ενώ σηματοδότησαν την απαρχή προσέγγισης και συνεργασίας μεταξύ αστών και ευγενών. Ήταν η πρώτη μεγάλη σύγκρουση της βιομηχανικής εποχής». (Ράπτης 1999:64)
Συμπέρασμα
Οι επαναστάσεις που εμφανίστηκαν στη Ευρώπη την ταραγμένη περίοδο από το 1815 έως το 1848 δεν είχαν όλες τον ίδιο βαθμό επιτυχίας, σηματοδότησαν όμως το ξεκίνημα μιας νέας εποχής.
Οι αιτίες που τις προκάλεσαν ήταν η διάδοση των ιδεών της Γαλλικής επανάστασης και οι κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές που επέφερε η βιομηχανική επανάσταση.
Σ’ αυτές τις συγκρούσεις οι εκπρόσωποι της Παλαιάς Τάξης βρέθηκαν αντιμέτωποι με τον αστικό κόσμο.
Τις συνέπειες αυτών των επαναστάσεων τις βιώνουμε ακόμα και σήμερα.
Πολιτικά, δημιουργήθηκαν τα έθνη-κράτη και τα συνταγματικά πολιτεύματα, οικονομικά αναπτύχθηκε ο καπιταλισμός και η ελεύθερη αγορά και κοινωνικά εδραιώθηκε η αστική τάξη και διαμορφώθηκε η αγροτοεργατική.
- ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ράπτης, Κ. Γενική Ιστορία της Ευρώπης. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα, 1999.
2. Hobsbawm E.J. Η εποχή των επαναστάσεων, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 2002.
3. Bernstein S. – Milza P. Ιστορία της Ευρώπης – Η Ευρωπαϊκή συμφωνία και η Ευρώπη των Εθνών, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1997.
4. Αρβελέρ Ε. – Aymard M. Οι Ευρωπαίοι, β΄τόμος, Εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα, 2003.
[…] truestory.gr […]